Чоон-Хемчик салбырын психолог эмчизи Чечек Александровна «Араганын кырынга чам унер».
Элээр болуру – кадыкшылы быжыг болурунундемдээ. Чуге дизе арага аймаа кижинин организминге хоралыг хоран. Ону бичиини-даа ижерге багай салдары хой болгаш айыылдыг.
Ылангыя озуп орар элээди уругларга эн хоралыг болгаш айыылы улуг. Улуг улуска бодаарга оларнын органнары чедир сайзыраваан болгаш арага хой катап багай салдарлыг. Чижелээрге, мээге бир дугаарында дегеш, нейроннар дээр клеткаларны этиловый спирт чип каапкан соонда ол нейроннар катап тывылбас. Назыны улгады-даа бээрге шоолуг чуве шингээдип албас арттып каар, олчаан арагадан унуп шыдавас апаар (зависимость). Ол дээрге бугу талазы-биле буураашкынга дужуп болуру дур. Бугу-делегейнин кадык-камгалал каттыжыышкынынын санап турары-биле, чыл санында араганын уржуундан янзы-буру аарыглардан азы хоранналгаш чок болуп турар улустун саны 500000 чедип турар.
Арага аймаан ишкен соонда, оон 5% дер азы сидик-биле унер, а арткан 95% ижин-шойундуге баар, оон ханче киргеш, баар, мээ, бууректерге чыдыпкаш, органнарны хораннап, уреп эгелээр.
1. Мээге – нейроннар эвээжеп чидер, чуве сактып аары, боданыры баксыраар.
2. Баар – гепатит деп аарыг, чоорту цирроз тыптыр (кадып каар, эттинмес аарыг).
3. Бууректер – клеткаларны олуглендириптер, организмден хоралыг будумелдер (токсиннер) сидик-биле унместээр.
4. Чурек – чагланыыр,
5. Улуг хырынга – ыжык, балыглаар аарыглар тыптыр.
6. Бестер (половые железы) – баксыраар, кудулаар.
Элээди уруглар, оолдар пивону азы эвээш градустуг арага аймаан «ажырбас» деп санап турары кончуг шын эвес болуп турар. Ону-даа ижер болза олар эн дурген эзириир, ооренип каап болур будун чуртталгазында. озуп орар элээдилернин хан-дамырынын чуве эрттирери бедик, шаарашсымаар болганында. Ылангыя улуг хырын адаанда чоруур чем хайылдырар беске ыжык тыптып, панкреатит деп аарыг, инсулин деп будумел эвээжээнинден чигир аарыы тыптып болур. Чурээ дургедээр, хан базыышкыны улгадыыр апаар. Нервилеринге дегенинин салдарындан элээди кижи аажы-чаны оскерлир, ажыныычал-хорадаачал апаар, иштики сагыш-сеткили урелир.
Аарыгларга удур кужу сулараарындан, янзы-буру чыпшынчак аарыглар, (гепатит В, С, СПИД) оон кедерезе хоочурлуг аарыглар тыптыр. Араганын тургузуунче кирип турар этанол деп будумел кижинин шупту органнарын олуглендирип баксырадыр хоран. Кезээде ижип турар улустун чурттаары 15-20 чыл кызырлыыр деп эртемденнер шингээткен. Оон оске, эртемденнернин ажытканы-биле алырга, сарыг кештиг чоннарнын ханында арага эзилдирер фермент – алкогольдегидрогеназа чок болуп турар. Ынчангаш олар дурген эзириир, аарыглар (алкоголизм) дурген тыптыр.
Арага аймаан эвээшти-даа ижерге, оон кадыкка багай салдары домей болуп турар, ынчангаш арагадан шуут ойталаар болза бодунга болгаш оске-даа улуска эки болур!